Распадот на Југославија и иднината на македонскиот литературен јазик (доцен случај на глототомија?)

Проф. Ото Кронштајнер (Австрија)

„Да се ​​подели еден јазик на два е нешто што дури и најголемите светски фикционисти не се осмелиле да го направат. Сепак, нашите научници го направија тоа од политички, а не од јазични причини“.

Леонида Лари, романска писателка од Молдавија [Literatura si arta am 18.8.1988]

Не постојат неколку европски јазици кои се зборуваат надвор од „нивната“ земја. На пр. Германски во Германија, но и во Австрија, Швајцарија, Лихтенштајн, Луксембург, Данска, Белгија, Полска, Русија; Шпански во Шпанија, но и во Аргентина, Чиле, Боливија итн. Но, никаде немало потреба, ниту пак е направен обид за создавање нов (државен) јазик (австриски, лихтенштајн, аргентински, чилеански и сл.), без разлика што во употребата на јазиците некои се појавуваат многу очигледни разлики.

Многу од јазиците на малцинствата никогаш немале своја земја, а други за многу кратко време. Сепак, тие ја задржаа својата посебност низ вековите и го чекаа нивното признавање. Ова се однесува на ладински, баскиски, бретонски, сардински, каталонски итн. За разлика од споменатите случаи, никогаш немало потреба да се создаде сопствен литературен јазик за Словените што зборуваат бугарски што живеат надвор од Бугарија (на пр. во Вардарска или Егејска Македонија, Албанија, Србија, Романија, Украина). Како што немаше македонска јазична заедница која со векови сонуваше да го признае својот јазичен идентитет.

Дури во нашиот век, јазичните поделби (глототомии[1]) беа преземени од политички, а не од лингвистички причини. На запад (сп. словенечки/Винда) не успеаја. Меѓутоа, на Исток, јазиците насилно конструирани за време на комунизмот (социјализам) (како романскиот/молдавскиот [2]), финскиот/карелскиот, татарскиот/гагаузот итн.) имале подолг „живот“ поради политичка принуда. Кој не ја прифатил оваа поделба се сметал за националист и соодветно се однесувал. На полето на политиката, прашањето беше да се обезбедат новите политички граници преку јазична поделба за да се отстрани чувството на поранешната заедничка припадност на една целина [3]). Стратегиите за создавање на такви нови јазици беа создадени во комунистичките области според истите принципи:

Сето ова буквално важи и за македонскиот литературен јазик (македонскјot јазик).

Време на создавање: 1944 г.

Место на создавање: СРМ (во рамките на СФРЈ) – манастир „Прохор Пчински“.

Корисници: околу 1.000.000 Бугари (во Македонија).

Најстар јазичен споменик: В-к “Нова Македонија”

Фикции:

• H. Lunt, A Grammer of the Macedonian Literary Language, Skopje, 1952, Блаже Конески, Граматика на македонскиот jазик. Дел I: Вовед, За гласовите и нивната употреба, Скопjе, 1957.
• Блаже Конески, Историја на македонскиот јазик, Скопје – Белград, 1965, 1981, 1982 г.
• Правопис на македонскиот литературен jазик, Скопиjе, 1970, 1979.
• Речник на македонскиот jазик со српско-хрватски толкуваниjа /I-III/, Скопиjе, 1961 – 1966, 1979, 1986.
• В. Миличик, Обратен речник на македонскиот jазик, Скопиjе, 1967.
• Двојазични речници и учебници на германски, англиски, француски, полски, романски, руски и словенечки јазик.
• Научно списание „Македонски јазик“ од 1954 г.
• М.Георгиевски, Македонското книжевно наследство од XI до XVIII век, Скопје, 1979 г.
• Д. Митрев, Повоени македонски поети, Зборник, Скопје, 1960 г.
• М.Друговац, Современи македонски писатели, Скопје, 1979 г.
• М.Ташковски, За етногенезата на македонскиот народ, Скопје, 1974 г.
• Историја на македонскиот народ / Институт за национална историја, Скопје, 1969 г.
  • I: Од праисториско време до крајот на 18 век.
  • II: Од почетокот на XIX век до краjот на првата светска воjна.
  • III: Периодот мегу двете светски воjни и народната револуциjа /1918 – 1945/.

Додека Т.СТАМАТОСКИ (исто така Стаматов, Стаматовски) веќе во 1986 година пишуваше за борбата за македонски литературен јазик, гледајќи и назад и напред во иднината (?) (Борба за македонски литературен јазик, Скопје), Блаже Конески три години претходно веќе раскажана во „Комунист“ (1376, од 29.7.1983) за прифаќањето и потврдувањето на овој литературен јазик (Афирмација на македонскиот јазик. Целосно оформен современ литературен јазик, Скопје).

Историската фонологија на новиот јазик создаден во 1944 година изгледа особено кабаре (Бл. Конески, А. Историска фонологија на македонскиот јазик, Хајделберг 1983).

Направено е оддалечување не само од бугарскиот јазик, туку и од неговата многу богата литература, како и од светската преведена литература. За сепак нешто да се спаси, користена е збирката песни на браќата Миладино, родени во Македонија, која носи наслов „Бугарски народни песни“, 1861 година и содржи песни од Струга, Охрид, Прилеп, Кукуш, Костур итн. . делови од Вардарска и Егејска Македонија. Во 1962 година се појави во Скопје под фалсификуван наслов „Зборник“, со фалсификувани имиња Миладиновци и со фалсификуван „македонски“ текст како „најзначајно објавено дело на македонската литература“.

До името (глотоним) Македонец

Придавката македонски (бугарски македонски, грчки makedonikos, алб. magedonas) не се користела како глотоним пред 1944 година. Дотогаш македонскиот беше придавка за регионот (хороним) Македонија.[5] Бидејќи по 1944 година (речиси никогаш) не е јасно дали употребата на зборот Македонец се однесува на хороним или на глотоним, се појави (и намерно предизвикана) концептуална конфузија која се покажа како погодна за воспоставување на митовите за македонската нација. Се создаде впечаток дека овој јазик е јазик на „земја“ Македонија речиси од памтивек. Александар Велики бил Македонец, Кирил и Методиј биле Македонци, но исто така бил и Кемал Ататурк (нешто што често се премолчува) Македонец. Но, ништо од горенаведеното нема врска со македонскиот литературен јазик на г. Блаже Конески (т.е. Благои Конев). А за заблудата да биде целосна, во учебниците по историја и географија пишува:

„Во СРМ живеат Македонци, Албанци, Турци итн. Оваа узурпација на државните имиња е успешно средство за присилна индивидуализација (сп. Французите, Бретонците, Баскијците – сите жители на Франција) итн. наместо француски француски, бретонски француски, баскиски француски или (во случај на заедничка територија на еден народ) француски бретонски, француски баскиски итн. Правилно е да се каже: Бугари Македонци, Албанци Македонци, Турски Македонци итн. (во овој случај жителите на Република Македонија) или – како што беше напишано во целата научна литература до 1944 година (на пр. Вајганд) – Македонци Бугари, Македонски Албанци, Македонски Турци итн. (со заедничка територија на еден народ). Бидејќи преку новиот македонски јазик официјално престана да постои претходниот бугарски (!), т.е. стана (многу далечен!) странски јазик, исчезна и глотонимот и етнонимот бугарски.

Кон правописот на македонскиот литературен јазик

Како што кириличното писмо беше воведено во молдавското за да се дистанцира од романскиот, така и македонските глототомисти решија да ја прифатат српската азбука (или правопис), вклучувајќи ги сега митските букви Ќ, Ѓ (на бугарски Щ, ЖД, а исто така и српски ч, ђ.). Суштината на македонската азбука лежи во овие две букви и во нивната фонетска пеализација. Затоа, сосема со право, настана шегата: македонскиот е бугарски, напишан на српска машина за пишување. Кога би се користел бугарски правопис за новиот јазик, сите би го доживеале како бугарски (и покрај периферната положба на избраниот главен дијалект), исто како што дијалектно обоените текстови на Лудвиг Тома и Петер Посегер се сметаат за германски.

На дијалектната основа на македонскиот литературен јазик

Посебен трик на македонските глотомисти беше изборот на периферното дијалектно подрачје како дијалектна основа на новиот јазик. Се наоѓа токму на српско-бугарската јазична граница, затоа претставува преоден дијалект кон српски. Тоа ја обезбеди разликата (од стариот јазик – бугарскиот) и посакуваната близина во однос на српскиот. Може да се избере друг град наместо Скопје за главен град (исто така јазично), на пр. Охрид, но тогаш разликата со бугарски тешко дека би била забележлива. Внатрешната конструкција на новиот јазик го следи лексичкиот и морфолошкиот [6] српски модел, кој се наметнува и преку општоприфатената белградска радио и телевизија. За новиот јазик важи правилото: колку повеќе небугарски, толку помакедонски!

За да се зголеми српското влијание, Македонија беше политички и културно дистанцирана од Бугарија[7] (нешто што Европа никогаш не го забележа). На универзитетите во Југославија не се изучуваше бугаристика (и во Скопје), туку само македонистика. Бугарскиот беше претворен во антијазик.

Во јазично-географски аспект, „македонските“ дијалекти беа прогласени за нешто автохтоно, без никаква врска со бугарскиот. Од тие причини не беше објавен ниту атлас на македонски дијалект. Секој дијалектолог многу добро знае дека не постои дијалектна граница меѓу Бугарија и Македонија (видете ги приложените карти од БДА на крајот од статијата) и дека типично македонските карактеристики (на пр. тројната статија, ќ вм. Щ итн.) се пронајден и во Бугарија. Затоа, станува збор за карактеристична сталинистичка дезинформација, која успеала да ги доведе во заблуда дури и „критичните“ славистика на Запад[8].

Кому му беше потребна поделбата на јазикот (глототомија)?

Бидејќи во сите случаи (во комунистичкиот регион) на лингвистичка поделба стратегијата за имплементација била иста или слична, се поставува прашањето дали и тоа влијае на функционирањето на овој механизам. Не беа „преполовени“ само јазиците, туку и историите и народите. Бидејќи во ниту еден од овие случаи не се бараше народната волја, не е јасно какво значење гледаа главните актери за себе, за својата држава и за својата политика. Зачудувачки е што заедно со земјите (Советски Сојуз и Југославија) ​​се губи и значењето на овие јазични поделби, со оглед на тоа што е поврзано со централистичката државна политика. И таа од една страна обединета, а од друга поделена. Во рамките на Советскиот Сојуз, Украина и Белорусија требаше да се русифицираат, додека туркојазичните народи беа поделени на што помали делови. Во Југославија, пак, се случи јазична и културна асимилација во српска насока (види Карта). И ова зборува и за моралниот (!) интегритет на науката, која секогаш успева да најде луѓе за такви задачи. Карактеристично за српската политика е што таков обид за аналогна поделба во однос на југословенските Албанци и Турци не беше направен – едноставно им беа одземени сите можни права, тие воопшто не се сметаа за народ, туку за „малцинство“ на најлоша смисла на зборот, иако во одредени области доминираа. Асимилацијата на лингвистички поблиските бугарски Македонци беше сепак поочигледна. За волја на историската вистина, треба да се забележи дека овој обид за асимилација не започна докрај во социјалистичка Југославија, т.е. по 1944 година, а исто така и во Кралството Југославија и Кралството Југославија. Сепак, неговата практична примена се одвива со успешни социјалистички средства по 1944 година. Затоа, не е чудно што Албанците не се поврзуваат со новата Република Македонија, додека „македонизираните“ бугарски Македонци барем изгледаат така. Без да зборуваме за државни анексии (Аншлус), нешто што е туѓо за мене како Австриец, словенските Македонци треба да размислуваат за нивниот идентитет, кој од 1944 година почива на дифузното чувство за југословенска припадност. Секоја критика на новиот македонски јазик се доживува како удар врз југословенската држава. Така ова прашање стана прашање за надминување на минатото, бидејќи историските лаги и фалсификати го покажаа својот ефект врз младата генерација, а таа сега му оддава почит на националниот нихилизам. Денешната генерација не се идентификува ниту со Србија, ниту со Бугарија. Почетоците на новиот идентитет не можат да се негираат. Само еден пример е целосното одвојување на Македонската од Српско-Православната Црква (иако таа никогаш не ја признава)[9] во 1967 година. Сепак србизацијата е доста напредната и покажува колку е силна србофилската номенклатура во Македонија.

Јазичниот хаос

За конструкторите на еден јазик, вклучително и македонскиот литературен јазик, не е проблем да измислуваат норми. Практичната тешкотија е дали тие се навистина применливи. Секогаш постојат разлики помеѓу зборувањето и пишувањето, но прашањето е: кој го зборува овој јазик? Самите Македонци често велат: ние не го зборуваме овој јазик, не сме го учеле. Веднаш се забележува колку ваквите Македонци се чувствуваат несигурни во однос на јазикот. Во секој разговор се чувствува колку силно се „лепат“ на овој јазик [10]. Наскоро, веќе не може да се знае дали зборува на лош бугарски или лош српски. Во секој случај, впечатокот за лингвистички идентитет не се создава (како со ладински или каталонски). Во разговорите со Македонците се чувствува одредена јазична симпатија за нивната лингвистичка дезориентација. Таквиот јазик може да се дефинира прилично негативно – што не е. Во обид да се промени националноста на Македонците, т.е. за да се претвори во Срби, всушност настана еден својствен креолски јазик, што секако ќе им олесни на Србите по неколку генерации да им го „препорачаат“ српскиот како литературен јазик на Македонците. И во својот сегашен квалитет како литературен јазик, македонскиот е доста отворен за српскиот, од кој се храни, додека бугарскиот е целосно изолиран.

Бидејќи денешната политичка ситуација создава можности за нова ориентација, овој деструктивен процес треба да се запре и покрај трагите што ги остави неговиот 50-годишен развој. Не се обврзувам да давам предвидувања во која насока ќе оди развојот на јазикот. Сепак, едно е утврдено: моменталната состојба е крајно незадоволителна. Остануваат и стравувањата дека во Скопје има доволно сили кои ќе се обидат да ја продолжат започнатата работа. И ова би бил единствениот случај во Европа каде што политичката глототомија – како преодна фаза кон лингвистичкото, рес. етничката промена – се покажа успешна.

Меѓутоа, со оглед на заедничката, повеќе од 1000-годишна бугарска историја, можеме да се надеваме дека политичките цели, засновани на бројни лаги, ќе се покажат неуспешни. Затоа што во спротивно мислењето на еден српски четнички лидер на австриската телевизија би се претворило во тажна вистина, а тоа е дека Македонците не зборуваат нормален јазик, туку мешаница од српски и бугарски зборови, затоа и припаѓаат на Србија.

За тоа сведочи фактот дека Американец, поточно Хорас ЛУНТ е автор на Грамер на македонскиот литературен јазик (Скопје, 1952), првата граматика на македонскиот јазик (!), што го отвора патот за литературен јазик основан од комунистите. длабоко „разбирање“ што Американците го покажуваат кон европските проблеми.

Можности за решавање на „македонското прашање“

1) Отфрлање на двојазичната теорија.

2) Олеснување на употребата на бугарскиот јазик заедно со серашката форма на македонскиот литературен јазик.

3) Факултативно воведување на обука за бугарски јазик во основните и средните училишта.

4) Создавање на Институт за бугарски јазик и литература при Универзитетот во Скопје.

5) Употреба на бугарската азбука (правопис) за сегашната форма на македонскиот литературен јазик.

6) Отстранување на какви било ограничувања за слободната размена на весници, списанија и литература меѓу Македонија и Бугарија.

7) Јазично вклучување преку заеднички преноси на радио и телевизија, а исто така и преку театарски претстави и креативни читања во двете земји.

8) Создавање заедничка институција за македонско-бугарски јазични прашања. (Таму би можело да се наметне книжевната конвергенција).

9) Избегнување на какво било понатамошно србизирање на јазикот.

10) Размена на историски дела меѓу двете земји.

11) Право на слободен избор на презимиња.

12) Заеднички напори на Македонија и Бугарија за признавање на словенско-бугарската етничка група во Егејска Македонија (Грција) според принципите на европските малцински права (види јазичната карта во „Die slawischen Sprachen“ 15/1988).

13) Признавање на малцинствата според истите принципи.

14) Почитување на правилна терминологија во однос на жителите во Македонија (бугарски Македонци, Албанци Македонци, Турски Македонци итн.) и во Бугарија (Бугари Бугари, Турски Бугари, Македонски Бугари итн.)

Карта 1 – Ѣ

Карта 2 – Ъ

Карта 3 – Ж

✝ македонски јазик ✝

[1] Види DSS 14/1988: 23-66 (H. GOEBL, Glottonymie, Glotottomie und Schizoglossie. Drei spachpolitisch bedeutsame Begriffe).

[2] Види DSS 19/1989: 115-140 (K. HEITMANN, Probleme der moldauischen Sprache in der Ära Gorbacev).

[3] Меѓу турските народи во СССР се претпоставуваше дека постои опасност од појава на пантурски движења.

[4] Сп. вредните забелешки на реторичарот Изо КАМАРТИН (Nichts als Worte?) Ein Plädoyer für Kleinsprachen. Zürich – München 1985: 171 – Eine Kleine Literatur…

[5] П. КОЛЕДАРОВ, Името Македонија во историската географија, Софија, 1985; H.R. WILKINSON, Maps and Politics. A Review of the Ethonographic Cartography of Macedonia. Liverpool 1951.

[6] Дури и презимињата со бугарски завршеток -ов/-ев се менувале во -ски или -иќ (-срб. -иќ). Така Георгиев стана Георгиевски или Георгиевиќ.

[7] Од моите искуства можам да потврдам колку Србија беше вознемирена да ги прекине сите контакти меѓу Македонија и Бугарија. По 1. Меѓународен конгрес на бугарските студии (1981), патував дома од Софија и бев задржан 5 часа на српската граница (во Градина/Димитровград). Таму долго време ме испрашуваше група на државната безбедност од Ниш, по што ми одзедоа разни бугарски книги и списанија што беа во мојот автомобил. Бидејќи сакав да разговарам на бугарски, ми наредија да зборувам на нормален (српски) јазик. Ме обвинија дека сум бугарски шпион и дека работам за бугарските тајни служби. Бев предупреден дека ако продолжам да покажувам антијугословенски чувства (неприфаќање на македонскиот јазик) ќе има последици.

[8] Додека славистиката, романсиката и општата лингвистика биле сосема свесни за јазичните особености на регионот до Втората светска војна, по неа ставовите и сфаќањата на многу слависти за македонското прашање често се карактеризираат со изненадувачка наивност. нешто што веројатно е поврзано со летните курсеви по македонски јазик на шармантното Охридско езеро или со доделувањето на титулата уметност.-кор. на МАНУ. Како пример за длабинската предвоена стипендија, би дал Етнографија на Македонија, Лајпциг 1924 (препечатено во Софија, 1981) од Г. Вајганд и Есеи за македонската дијалектологија, Казан, 1918 година (препечатено во Софија, 1981) од А.М. Селишчев. Вајганд, како и Селишчев, зборуваат за Бугарите во Македонија и за македонскиот бугарски јазик.

[9] Србн. Д. ИЛИЕВСКИ, Афтокевалност на Македонската православна црква. Скопје, 1972 г. Бидејќи не постои национален (македонски) превод на Библијата, се препорачува српскиот, што исто така не е без значење за изградбата на македонскиот литературен јазик. Бугарскиот останува длабок шкрил во секој поглед.

[10] Се вели дека еден од водечките македонски глототомисти читал извештај на македонски јазик на Универзитетот „Кл. Охридски“: но, кога ненадејна струја му го уништила ракописот, тој едноставно продолжил… на бугарски.

Извор: Списание „Македонски преглед“ 1992 г. кн. 3. Кронштајнер, О. Распадот на Југославија и иднината на македонскиот литературен јазик… 29 – 45

Текстот е обезбеден од Македонскиот научен институт

Претседател: Проф.д-р Георги Н. Николов

✝ македонски јазик ✝