Забелешка вербална на Министерството за надворешни работи на Народна Република Бугарија
154-50-1
21.IV.50
Министерството за надворешни работи на Народна Република Бугарија се чувствува должно уште еднаш да го привлече вниманието на Владата на Сојузна Република Југославија на злосторствата извршени на територијата на Југославија врз бугарските државјани и бегалците од Егејското Море кои не стекнале Самите имаат бугарско државјанство, но сакаат да живеат во Бугарија затоа што имаат национална самодоверба, затоа што имаат интереси во Бугарија, затоа што имаат блиски семејни врски со луѓето што живеат во Бугарија или затоа што сакаат да бараат азил во Бугарија.
Накратко, овие злоупотреби се:
- а/ Произволни апсења незаконски ги спречуваат бугарските државјани кои се привремено во Југославија од деловни причини да се вратат во својата татковина.
- б/ им забрани на лицата преселени од Бугарија во Југославија кои не се југословенски државјани и не сакаат да бидат, да се вратат во Бугарија бидејќи се увериле дека југословенските власти немаат намера да ги исполнат ветувањата што им ги дале кога биле преселени. во Југославија, а што, згора на тоа, ги подложуваше на тешки административни и полициски малтретирања и им наметнуваше неподнослива материјална тешкотија.
- в/ Забрана за овие лица да го објават своето неспорно бугарско државјанство, исто така од гледна точка на југословенските закони, и присилно одземање на нивните бугарски пасоши.
- г/ Обид насилно да се приведат политички бегалци од Грција во нивната земја и да им се одземе правото слободно да ја изберат земјата во која сакале да побегнат.
- д/ Попречување на активностите на бугарската амбасада во Белград со грубо незаконско спречување да добие бугарски пасоши за бугарски државјани кои престојуваат во Југославија.
Некои од случаите се
случај 1
До Амбасадата на ФНРЈ Софија 1. Во ноември 1946 година Стефан Герасимов Митов, користејќи редовни хартии, ја преминал границата кај Зариброд, од каде што емигрирал со семејството неколку месеци претходно. Во Зариброд морал да реши дел од наследните работи и да се врати кај семејството во Бугарија.
Неколку дена по неговото пристигнување во Зариброд, Митов бил уапсен од локалните власти, а по опомени и искушенија да ѝ се придружи на југословенската војска, каде што исто така ќе биде „изведен во висок ранг“, на што оваа бугарска младина не попушти, воените власти презеле акција со познатите фашистички полициски методи на заплашување и навреди Стефан Митов бил принуден да облече војничка униформа и да оди во воздухопловните сили во Земун.
Бидејќи оттаму побегнал и барал начин да се врати во татковината, повторно бил уапсен во Зариброд и претепан во полициската станица Зариброд за да признае дека е испратен од Бугарија за шпионски цели. Насилството и малтретирањето на младиот човек продолжило во долготрајна „истрага“ во Белград и Земун, поради што Герасимов тешко се разболел.
Нему му беше одбиена ефикасна медицинска помош.
случај 2
Инженерот Сергеј Јанакиев заминал во Југославија како специјалист за да учествува во економскиот развој на Македонија. Таму вредно работел и ги дизајнирал плановите за хидроцентралата во Маврово (Македонија), за што бил официјално пофален во југословенскиот печат. Во октомври 1948 година Јанакиев е уапсен без никаква причина и останува во југословенските затвори до денес.
случај 3
Димо Бонев Димов, студент по медицина кој од 1946 година бил активен во зајакнувањето на братските односи меѓу бугарските и југословенските студенти. Само поради неговата лојалност кон каузата, која бараше пријателство меѓу двата братски народи, и поради длабоките симпатии што ги уживаше во белградската студентска група, тој беше уапсен во февруари 1949 година и ставен во затвор, каде што почина од туберкулоза како резултат на тешка тортура се разболел.
случај 4
Во февруари и март 1949 година беа уапсени и бугарските студенти Асен Георгиев Карлиев, Васил Георгиев Батов, Георги Стојанов, Стефан Шиков, Димитар Димитров, Петар Стефанов, Атанас Соков и други, без да се наведат каква било причина.
случај 5
Во Зариброд, бугарските учители Младен Василев Атанасов, Панталеј Динев и Тодорка Кондова беа уапсени и затворени затоа што биле бугарски државјани, верни во своето учење и не служеле за антинационална кауза. Сите затвореници беа брутално испрашувани и неизбежно изложени на сериозни болести.
случај 5
Југословенските власти со особена суровост се однесувале кон трите бугарски семејства Галинов, Роичинов и Балушев, кои живееле во Скопје од 1945 година.
Деветчленото семејство Галинов доби редовни пасоши од бугарската амбасада во Белград во јуни 1949 година, за кои не беа потребни југословенски излезни визи според Бледскиот договор за олеснување на граничните премини што важеше во тоа време. По добивањето на пасошите, Галиновци ги продале сите свои работи, го ослободиле сместувањето, ги вратиле ваучерите за намирници на пат кон Бугарија на аеродромот во Земун и биле уапсени со изговор дека немаат југословенски излезни визи и немале изложени сместување и оброци на улица.
Четириесетчленото семејство на Ангел Георгиев Ројчинов и семејството на Димитар Балушев, откако добија пасош од бугарската амбасада во Белград, исто така ги продадоа сите свои работи, го напуштија сместувањето, а на властите во Скопје им ги вратија ливчињата и адресните ливчиња, а по пат во Бугарија им бил откачен автомобилот во Зариброд и произволно биле уапсени, исто така под изговор дека немаат југословенска излезна виза.
Семејството Роичинов со три малолетни деца и бремена сопруга, како и болниот Валушев со старата сопруга, останаа на железничката станица Зариброд без храна и без средства за егзистенција во паркираниот вагон и подоцна исфрлени од пајтонот исто така во дождот предизвикал болест кај децата и резултирал со смрт на Димитар Балушев, кому му била потребна итна операција, што се случило во Софија. По дваесет дена малтретирање на граница, семејствата Роичинов и Балушев со полициски конвој беа вратени во Скопје.
случај 6
Меѓутоа, додека горенаведените случаи се однесуваат само на ограничен број бугарски граѓани, беззаконието и злосторствата извршени од југословенските власти врз илјадници бугарски бегалци од Западна Тракија и Егејска Македонија достигнаа огромни размери. Југословенската влада добро ја знае политичката ситуација во која голем број бугарски граѓани и бегалци од Тракија и Егејска Македонија се иселиле во Вардарска Македонија во 1945/47 година.
На овие луѓе великодушно им беше ветено од страна на југословенските емисари, примени во Бугарија, дека ќе бидат населени во нови села во Вардарска Македонија, дека ќе им дадат земја и средства за одгледување на земјата, дека нивната егзистенција ќе биде целосно загарантирана, дека ќе живеат во Југославија ќе биде рамноправен граѓанин како што беше во Народна Република Бугарија Набргу откако овие изневерени луѓе беа преселени во Југославија, сепак, тие се соочија со реалноста далеку од лажните ветувања. Ним им беше забрането да се движат од една област во друга. Ако некој од нив се разболел, не можел да оди на лекар во Скопје, туку морал однапред да добие дозвола од МВР. Становите кои им беа ставени на располагање воопшто не наликуваа на стан. За време на пописот, строго им беше забрането отворено да ја покажат својата националност.
Ним не им беа дадени нормални легитимации низ целата земја, туку лични карти само од село или од градот, кои не можеа да ги искористат ниту за да одат кај болен и умирање роднина. И покрај сите неволји во животот, кои предизвикаа природна огорченост кај овие луѓе, југословенските власти почнаа да ги обвинуваат дека се несигурни елементи, презирно нарекувајќи ги како „Бугари“ кои „се побунија против населението“, и така југословенската влада одлучи да ги иселат.
Во јануари 1948 година, југословенските власти постепено собраа 6.800 бугарски државјани и бегалци од Егејското Море и ги испратија во селата Гаково и Крушевле во округот Сомбор (во близина на унгарската граница), земајќи со себе само 30 килограми личен багаж и нивниот добиток, нивниот инвентар и имот беа ограбени. Двете села се наоѓаат во рамно, суво и суво подрачје.
Неподносливите услови за живот природно доведоа до незадоволство кај овие измачени луѓе. Нивните протести, а особено нивната желба да побараат засолниште во Бугарија, ги разбесни југословенските власти, кои во март 1949 година ги собраа од селата Гаково и Крушевле и ги одведоа во Македонија како затвореници во товарни вагони. Тие патуваа закачени во возовите, и мажи и жени, постари и деца.
Во текот на целото патување им било забрането да се симнуваат на станиците. Ги однеле во Македонија и ги населиле во најсушните предели на Велешка, Кумановска, Свети Николска, Скопска и други области, каде властите ги третирале како затвореници. Многу од овие несреќни луѓе побарале заштита од бугарската амбасада во Југославија и врз основа на документи со кои се потврдува нивното бугарско државјанство, бугарската амбасада во Белград им издала бугарски пасоши за нивно враќање во Бугарија. Но, сосема неочекувано, југословенската влада издаде наредба до полициските власти да ги одземат и одземат бугарските пасоши.
По ова апсење беше извршена рација без преседан во историјата на дипломатијата за одземање и одземање на бугарски пасоши.
Признавањето на државјанството што го бара лице од една држава е една од најтипичните манифестации на нејзиниот суверенитет, и секое разгледување на нејзините дејствија во овој поглед од страна на друга држава, под услов таа држава да не бара тоа лице како нејзин државјанин, претставува несоодветното мешање на странската држава во нејзиниот суверенитет претставуваат.
Бидејќи југословенската влада ниту тврди ниту има причина да тврди дека бугарската амбасада во Белград издавала пасоши на југословенски државјани, насилното одземање на пасошите издадени на бугарски државјани од бугарската амбасада е недозволиво од гледна точка на меѓународните односи и претставува флагрантно кршење на суверенитетот на бугарската држава.
Бугарската влада остро протестира и ја повикува Владата на Сојузна Република Германија веднаш да престане со горенаведените злосторства врз бугарските граѓани и бегалците од Егејското Море кои бараат засолниште во Бугарија; да нареди враќање на бугарските пасоши издадени од бугарската амбасада во Белград на оние на кои југословенските власти им ги одзеле; да ги ослободи сите приведени бугарски државјани и да им даде целосна помош на првите да се вратат во нивната матична земја Бугарија и да му го доделат азилот за кој доброволно аплицираат во Бугарија.
Софија, 21 април 1950 година
AMVNR, f. 214, op. 6, a. f. 417, l. 22-26. Original. Typoskript.
Релевантни страници се и: Македонија, Македонски јазик, Македонија јазик, Северна Македонија, Охрид, Охридското Езеро
