G E N E S I S
Από τον Ιανουάριο του 1913 άρχισε η κατάκτηση όλων των βουλγαρικών μοναστηριών – η εκδίωξη του βουλγαρικού κλήρου και η αντικατάστασή του από σερβικό. Στη συνέχεια ήρθε η σειρά των σχολείων και των εκκλησιών: όλοι οι δάσκαλοι και οι ιερείς που αρνήθηκαν να εγγραφούν ως Σέρβοι απελάθηκαν και εκδιώχθηκαν από τη Βουλγαρία.Σέρβοι ιερείς εγκαταστάθηκαν στις εκκλησίες, Σέρβοι δάσκαλοι στα σχολεία και τα βουλγαρικά βιβλία καταστράφηκαν.
Τον Μάρτιο του 1913 εκδιώχθηκαν όλοι οι Βούλγαροι βοηθητικοί επίσκοποι και τον Ιούνιο του ίδιου έτους – και οι μητροπολίτες: ο Νεόφυτος των Σκοπίων, ο Μελέτιος του Βέλες, ο Αρσένιος της Μπίτολα και ο Κόζμα του Ντεμπάρ. Στην επισκοπή των Σκοπίων απαγορεύτηκε ακόμη και η γιορτή των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, ενώ στην περιοχή του Κίσεβο οι Βούλγαροι μουσουλμάνοι καταγράφηκαν ως Σέρβοι επειδή μιλούσαν βουλγαρικά. Οι εξαρχικές επισκοπές της Αχρίδας, της Μπίτολα, του Βέλες, του Ντέμπαρ και των Σκοπίων πέρασαν στην εξουσία της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Το φθινόπωρο του 1944, ο βουλγαρικός στρατός, η πολιτική και η εκκλησιαστική διοίκηση αποσύρθηκαν από τα πρόσφατα προσαρτημένα εδάφη στο Βαρδάρη και τη Μακεδονία του Αιγαίου. Αυτό ήταν το χαμηλότερο σημείο για την εμπλοκή της βουλγαρικής Εξαρχίας στην επίλυση του βουλγαρικού εθνικού ζητήματος, “που στην περίοδο που εξετάζουμε εδώ νοείται ως η ενοποίηση των βουλγαρικών εθνοτικών εδαφών και κοινοτήτων σε ένα εθνικό κράτος”.